یکی از مطالب زیبا و خواندنی تاریخ کشور عزیزمان ایران، بی‌شک سابقه‌ی نام‌گذاری شهرها و شهرستان‌های این مرز و بوم است که با مراجعه به منابع، به گذشته تاریخی این نامگذاری‌ها پی می‌بریم. یکی از این شهرهای جذاب و تاریخی شهر انزلی با پهنای 50 کیلومتر مربع، در کناره جنوب باختری دریای مازندران است.
این شهر که از روزگار باستان تا زمان حال کماکان جایگاه مردم و اقوام گوناگون بوده است، مراحل گوناگونی را طی نمود تا به نام انزلی فعلی رسیده است. در این باره ایرج افشار سیستانی می‌نویسد :
شهر انزلی از روزگار باستانی تاکنون زن زلی، سین سیلی، هنزرلی، فرزه انزلی، آبادی انزلی، شهر انزلی، بندرانزلی، انزلیج، اِنزل، پهلوی و انزلی نامیده شده است.
وجود خلیج انزلی که محل امنی برای پهلو گرفتن کشتی‌ها و ماهیگیری بوده، امکان ماهیگیری در این ناحیه، روابط بازرگانی ایران و روسیه و عوامل دیگری که در گسترش این بندر مؤثر افتاده، آن را به شهرک و سپس به یک بندر مهم تبدیل کرده است. از 1314 ﻫ.ش. نام آن به شهر یا بندر پهلوی تغییر داده شد و مورد توجه دولت وقت قرار گرفت.
نام این شهر پس از پیروزی انقلاب اسلامی به بندر انزلی تغییر یافته و امروز به دلیل داشتن بستگی با کشور فدراتیو روسیه و دیگر کشورها، دارای جایگاه مهم ویژه‌ای بوده و به وسیله کانال‌های ولگا و ولگادن به دریای سیاه و از آن جا به اروپای شمالی و اروپای جنوبی ارتباطاتی دارد.
روس‌ها، شهر انزلی را «زن زلی» یا «سین سیلی» می‌نامند که به زبان روسی پیشین به معنی «بمان» یا توقف کن است و با انزل به معنی «فرود آمدن» تقریباً همانندی دارد.
گرجی‌ها در آثار تاریخی و جغرافیایی خود، از این شهر به نام «زنزلی» یاد کرده‌اند که به معنی چشم تنگ است.
بعضی بر این باورند که در گذشته‌های دور، انزلی محل روییدن «لی» و «سوف» بوده که هر دو از گیاهان کناره تالاب انزلی هستند؛ از این رو این محل را »هنزرلی» خوانده‌اند و اندک اندک «انزلی» شده است.
می‌گویند هنزر، یعنی این اندازه و «لی» نیز گیاهی است که با آن سقف خانه را می‌پوشانند.
چون خانه‌های نخستین این جا را با «لی» می‌ساختند، از این رو می‌گفتند «خانه ازلی» که به دلیل تکرار آن، خانه افتاد و اندک اندک «انزلی» شد.
جهانگیر سرتیپ پور بر این باور است که «انزل»، «انزر»، «انجر» یا «انگر» به گفته ابومنصور جوالیقی به معنی لنگر است.
پس از این که مردم به انزلی مهاجرت کردند و در این محل به طور دایم ساکن شدند، این شهر به نام «فرزه انزلی»، «آبادی انزلی»، «شهر انزلی» و «بندر انزلی» سرشناس شد.
جغرافیادانان بر این باورند که انزلی جایی است که سه سوی آن، آب و یک سوی آن، خشکی است. هم رسته این واژه، واژگان دیگری نیز وجود دارد که آخرشان به «ج» ختم می‌شود و می‌توان گفت که انزلی در اصل «انزلیج» بوده و انزلیج به معنی اسکله‌ای بوده که جلوی رودخانه برای پهلوگرفتن کرجی‌ها می ساختند.
